ZESPÓŁ KRÓTKIEGO JELITA (ZKJ)- to stan, w którym dochodzi do wycięcia pewnej części jelita co w konsekwencji prowadzi do znacznego ograniczenia przyswajania składników spożywanych w diecie. Typowym objawem ZKJ jest występowania przewlekłych biegunek, co implikuje ryzyko niedoborów pokarmowych, niedożywienia i odwodnienia organizmu. Sam charakter choroby niekorzystnie wpływa na stan odżywienia organizmu w związku z wycięciem części przewodu pokarmowego odpowiadającego za wchłanianie większości składników przyjmowanych wraz z pożywieniem. ZKJ stwierdza się, gdy u osoby dorosłej pozostawiono <150-200 cm czynnego jelita cienkiego.
Do najczęstszych przyczyn zespołu jelita krótkiego zalicza się:
• martwicę jelita spowodowana ich niedokrwieniem (zator, zakrzep),
• wycięcie części jelita wynikające z innych przyczyn (np. choroba Leśniowskiego-Crohna, nowotwory przewodu pokarmowego, powikłania pooperacyjne),
• ciężkie zaburzenia wchłaniania implikujące czynnościowy zespół krótkiego jelita (np. popromienne zapalenie jelit lub celiakia oporna na leczenie, mukowiscydoza),
• występowanie przetok, będących nieprawidłowym połączeniem między pętlami jelita lub między jelitem a innym narządem,
• powikłania pooperacyjne.
U chorych z ZJK dochodzi do znacznego narażenia na występowanie niedoborów pokarmowych w związku z resekcją jelita a to przekłada się na zaburzenie stanu odżywienia pacjenta. Rodzaj tych niedoborów jest ściśle zależny od tego jaki konkretnie odcinek jelita został wycięty. I tak:
w dwunastnicy i początkowym odcinku jelita czczego odbywa się trawienie i wchłanianie węglowodanów, białek, tłuszczów oraz składników takich jak: wapń, żelazo, magnez, cynk, fosfor i witamin rozpuszczalnych w wodzie: C, B1, B2, B3, B4, B5, B6, B7, B9,
w jelicie krętym wchłaniają się białka, tłuszcze, witaminy rozpuszczalne w tłuszczach witaminy (A, D, E, K), witamina B12, cholesterol i sole kwasów żółciowych,
w kątnicy (początkowym odcinku jelita grubego) wchłaniane są krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (odżywiające kolonocyty), elektrolity (sód i potas) a także woda.
Objawy jakie towarzyszą pacjentom z ZKJ można podzielić na:
a) wczesne: przewlekła i silna biegunka, w wyniku której dochodzi do wystąpienia zaburzeń wodno-elektrolitowych, odwodnienia, niedobory pokarmowe a w konsekwencji niedożywienie organizmu; nadmierne wydzielanie kwasu solnego w żołądku (który hamuje działanie lipazy trzustkowej, dekoniuguje sole kwasów żółciowych w świetle jelita) może dodatkowo pogarszać trawienie i wchłanianie składników odżywczych a także nasilać biegunkę,
b) późne: zaburzenie rytmu serca, kamica nerkowa i kamica żółciowa, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zaburzenia pracy wątroby, żółtaczka, niedokrwistość z niedoboru Fe i/lub witaminy B12, tężyczka, osteopenię i osteoporozę, zaburzenia krzepnięcia czy zaburzenia psychiczne (związane z niedoborem witamin z grupy B, w tym B12).
Zasady żywienia drogą doustną u osób z zespołem krótkiego jelita:
Wprowadzanie żywienia doustnego powinno być podzielone na kilka etapów celem zmniejszenia pojawienia się ewentualnych dolegliwości ze strony układu pokarmowego.
1. Etap pooperacyjny.
Dieta płynna
Dieta o charakterze płynnym podawana jest zazwyczaj w 2. dobie po operacji, po pojawieniu się ruchów perystaltycznych. W skład diety wchodzą płyny obojętne (woda przegotowana lub woda mineralna nie gazowana, słaba gorzka herbata, napar z rumianku) w ilości ok. 500 ml/dobę.
2. Etap przystosowania się jelita do spożywania jedzenia.
Dieta kleikowa
Zalicza się spożycie kleików z białego ryżu, kaszy manny, zmiksowanych płatków owsianych błyskawicznych lub ryżowych (do kleików można dodać odrobinę soli z racji dużej utraty sodu w wyniku biegunek). Poza tym można spożywać ugotowaną marchewkę (z racji dużej ilości pektyn działa zapierająco), wymienione wyżej obojętne płyny (woda, słaba herbata, rumianek). Pacjenci bardzo odwodnieni powinni wspomóc się doustnymi płynami nawadniającymi.
Dieta kleikowa zmodyfikowana
Jeśli zwykła dieta kleikowa jest tolerowana można rozszerzyć żywienie o dodatkowe produkty, jak bezcukrowe sucharki, puree z ziemniaków lub marchwi, dodatek niewielkiej ilości masła do kleiku lub do puree z w/w warzyw, kompot przetarty z jabłek, kisiel owocowy, galaretka owocowa, rozcieńczone wodą soki warzywne: z selera, marchwi, buraków (należy uważać, bo buraki mogą wzmagać biegunkę), pomidorów. Do soków można dodać odrobinę soli. Soki owocowe domowe należy spożywać w ograniczonej ilości i najlepiej rozcieńczone wodą. Zaleca się spożywanie 5-8 małych objętościowo posiłków w ciągu dnia. Posiłki nie muszą zaspokajać całkowitego zapotrzebowania na kilokalorie, ponieważ pewna cześć pokrywana jest przez żywienie pozajelitowe/dojelitowe.
Dieta papkowata
Dieta tego rodzaju stanowi wprowadzenie do tradycyjnego żywienia i ma charakter diety łatwo strawnej z ograniczeniem tłuszczu (w związku z ryzykiem biegunek). Konsystencja posiłków jest papkowata, przecierana, zmiksowana, produkty powinny być spożywane w formie rozgotowanej a nie al. dente. Na tym etapie zaleca się spożywanie zup w formie kremowej a nie z kawałkami warzyw. Zupy powinny być przygotowywane na bazie chudego rosołu lub jarskie, z użyciem delikatnych warzyw korzeniowych: ziemniaki, kabaczek, marchew, buraki, seler, w niedużej ilości burak. Jako dodatek można stosować przecier pomidorowy (najlepiej domowy), chudą słodką śmietankę, masło. Mięso, ryby należy miksować wraz z zupą i warzywami. Jaja można stosować ugotowane na miękko lub przyrządzone w postaci jajecznicy na niewielkiej ilości masła. Pieczywo należy stosować pszenne, bez skórki lub rozmoczone w herbacie albo w zupie. Sucharki lub biszkopty przed spożyciem należy rozmoczyć w herbacie.
3. Etap tradycyjnego żywienia drogą doustną.
Dieta w tym okresie jest formą rozszerzenia wcześniejszej diety papkowatej. Powinna być ona łatwo strawna z ograniczeniem podaży tłuszczu, błonnika pokarmowego w postaci surowej oraz cukrów prostych.
• Posiłki powinny być spożywane w małych porcjach, w liczbie 5-8/d,
• Produkty/posiłki powinny być rozdrobnione, zmiksowane, przetarte, zmielone, rozgniecione aby nie nasilać dolegliwości bólowych,
• Należy pamiętać o odpowiednim nawodnieniu, tj. piciu ok. 2-3 l wody na dzień (w okresie biegunek większe ilości z dodatkiem odrobiny soli),
• Należy unikać produktów zawierających następujące cukry i ich pochodne: laktozę (mleko: słodkie, skondensowane, w proszku, potrawy na bazie mleka, czekolada mleczna), fruktozę (miód, soki owocowe, owoce w nadmiarze), sacharozę (cukier do słodzenia zarówno biały jak i brązowy, słodycze, ciasta z dużą zawartością cukru, dżemy i marmolady wysokosłodzone), słodziki-poliole (ksylitol, erytrytol, sorbitol, malitol),
• Należy unikać produktów i potraw wzmagających pasaż jelitowych, działających rozwalniająco: słodkie napoje gazowane, kawa prawdziwa w nadmiarze, esencjonalne buliony i rosoły, potrawy pikantne, warzywa takie, jak: buraki, papryka, śliwki świeże i suszone, produkty z dużą zawartością błonnika surowego (owoce i warzywa jedzone ze skórą, pełnoziarniste produkty zbożowe),
• Nie zaleca się spożywania produktów i potraw wzdymających takich, jak: napoje gazowane, alokohol, nasiona roślin strączkowych (groch, soja, fasola, soja, soczewica, bób), kapusta, kalafior, cebula, czosnek, por, czosnek, gruszki, śliwki, wiśnie i czereśnie,
• Zalecanym źródłem węglowodanów powinny być produkty skrobiowe, otrzymywane z jasnej mąki: pieczywo pszenne, sucharki, chrupki i wafle kukurydziane, drobne makarony z białej mąki, drobne kasze (jęczmienna, jaglana, kus-kus, jaglana), ryż jasny, ziemniaki, płatki ryżowe. W ograniczonej ilości można stosować produkty takie, jak: biszkopty, bezy, ciasto drożdżowe oraz cukier do słodzenia,
• W diecie nie należy zapominać o spożyciu pełnowartościowego białka zawartego w chudym mięsie drobiowym (jedzonym bez skóry), chudej wołowinie, króliku, chudych wędlinach, rybach (pstrąg, dorsz, sandacz, sola, mintaj, morszczuk, miruna, tilapia), jajach (na miękko lub w postaci lekko ściętej jajecznicy, przygotowanej na niewielkiej ilości masła), mleku i nabiale (sery białe chude, kefir, maślanka, jogurt naturalny). Początkowo należy wybierać mleko i nabiał bezlaktozowy a w miarę postępu leczenia wprowadzać zwykły nabiał, bacznie obserwując organizm; pewnym rozwiązaniem jest również wprowadzenie w początkowym okresie diety napojów roślinnych niecukrowanych, np. owsiany, ryżowy, migdałowy, stanowiące swego rodzaju zamienniki mleka i nabiału. Z diety należy wykluczyć tłuste gatunki mięs (wieprzowina, baranina kaczki, gęsi), tłuste wędliny i inne wyroby garmażeryjne (parówki, kiełbasa, pasztet, salceson, kaszanka) oraz podroby,
• Całkowitemu wykluczeniu z diety podlegają ciężko strawne tłuszcze zwierzęce takie, jak: smalec, słonina, boczek czy kwaśna śmietana. W ograniczonej ilości można stosować łatwo strawne tłuszcze roślinne, takie jak: oliwa z oliwek, oleje (np. rzepakowy, lniany, słonecznikowy, sezamowy) i margaryny roślinne kubkowe do smarowania pieczywa. Zalecanymi produktami tłuszczowymi są natomiast: masło, śmietanka i olej kokosowy, ponieważ zawierają w swoim składzie średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe MCT, które do trawienia nie wymagają obecności soli kwasów żółciowych ani enzymów rozkładających tłuszcze,
Ograniczeniu w diecie podlega błonnik pokarmowy, szczególnie jego nierozpuszczalnej frakcji. Nie zaleca się zatem spożywania: produktów zbożowych pełnoziarnistych (tj. otręby pszenne, pieczywo żytnie razowe, kasze gruboziarniste jak pęczak czy gryczana, ciemny ryż), surowych warzyw, owoców ze skórką i drobnymi pestkami, owoców suszonych oraz orzechów, migdałów, pestek i nasion). Wskazane są warzywa gotowane takie, jak: marchew, pietruszka, seler, ziemniaki, cukinia, kabaczek, w ograniczonej ilości buraki (z uwagi na ich działanie rozwalniające) oraz warzywa i owoce w postaci soków (najlepiej rozcieńczone wodą). Z warzyw surowych można stosować: pomidory bez skórki, sałatę zieloną, marchewkę w postaci drobno startej surówki. Wskazane są przede wszystkim warzywa i owoce zawierające błonnik rozpuszczalny w postaci pektyn: marchew, dynia, ziemniaki, jabłka (najlepiej w postaci gotowanej lub pieczonej), banany, owoce cytrusowe (uwaga na interakcje z lekami!),
• W okresie nasilonych biegunek zaleca się spożycie produktów zapierających: potrawy z białego ryżu (ryż z jabłkami, risotto z mięsem i warzywami, cukinia faszerowana ryżem, mięsem i warzywami), potrawy z mąki ziemniaczanej (domowy budyń, kisiel owocowy z jabłkiem tartym, kluski śląskie, kopytka ziemniaczane) oraz z żelatyną (galaretki owocowe, mięsne, rybne, z fermentowanych przetworów mlecznych), napoje osłaniające jelita (napar z rumianku, napar z siemienia lnianego) oraz ściągające (napar z suszonych czarnych jagód, mocna herbata),
• Z płynów dalej zaleca się wodę mineralną niegazowaną, herbaty słabe (czarna, zielone, ziołowe), słabe kakao na wodzie, opcjonalnie bardzo słaby napar kawy. Płyny powinny być pite między posiłkami a nie do posiłków i krótko po ich zjedzeniu aby nie rozcieńczać zbytnio treści pokarmowej i nie implikować biegunek,
• Zaleca się stosowanie następujących metod przygotowywania posiłków: gotowanie w wodzie i na parze, pieczenie w piekarniku (w folii, pergaminie, rękawie), grillowanie na patelni grillowej beztłuszczowej lub z dodatkiem odrobinki oleju, pieczenie na bardzo małej ilości tłuszczu (olej rzepakowy), krótkie duszenie. Zupy powinny być spożywane w formie kremowej, zmiksowane, a jeśli są tolerowane to można spróbować włączyć do jadłospisu zupy z kawałkami warzyw (dozwolonych do spożycia). Przeciwwskazane jest smażenie na dużej ilości tłuszczu, grillowanie w sposób tradycyjny, długie smażenie, panierowanie dań w jajku i bułce,
• Do dań zaleca się dodawanie delikatnych przypraw/ziół: sól, cukier (w bardzo małej ilości), sok z cytryny lub limonki świeżo wyciskany, cynamon, kurkuma, koperek, natka pietruszki, majeranek, bazylia, oregano, tymianek, rozmaryn, w niewielkiej ilości ziela angielskie i liście laurowe. Należy wystrzegać się używania octu, ostrej musztardy, pieprzu cayenne, papryki chili i nadmiaru czarnego pieprzu.
Comments